«Κρεμάστε τον Πρωθυπουργό!»

Η 17η Σεπτεμβρίου το 1960 έπεφτε Κυριακή. Εξήντα χιλιόμετρα νότια της Κωνσταντινούπολης στη Θάλασα του Μαρμαρά στο νησί Ιμραλί, ο τέως πρωθυπουργός της Τουρκίας βάδιζε προς την αγχόνη.

Τον ξύρισαν και στις 14.15 του φόρεσαν λευκό χιτώνα. Επτά λεπτά αργότερα, στις 14.21 το σώμα του αιωρείτο. Του είχαν κρεμάσει και μια επιγραφή «Για την παραβίαση του Συντάγματος». Ήταν ο Αντνάν Μεντερές, 62 χρόνων!

Μια μέρα νωρίτερα με τον ίδιο τρόπο είχαν εκτελεστεί ο υπουργός Εξωτερικών Φατίμ Ζορλού και Οικονομικών Χασάν Πολατκάν. Στην απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου η απόφαση μλούσε για 15 καταδικασμένους σε θάνατο όλα μέλη της κυβερνήσεως ή βουλευτές του κόμματός του (Δημοκρατικού), αλλά με απόφαση της «Επιτροπής Εθνικής Ενότητας» οι ποινές τους μετατράπηκαν σε ισόβια δεσμά μαζί με 31 άλλους επίσης καταδικασθέντες.

Τι είχε συμβεί όμως και έφθασαν μέχρι εκεί τα πράγματα; Στις 27 Μαΐου 1960 στρατιωτικό πτραξικόπημα ανατρέπει την κυβέρνηση Μεντερές. Πραπέμπει σε δίκη όλη την ηγεσία του προηγούμενου καθεστώτος, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας έως απλούς βουλευτές. Έπειτα από διαδικασία δέκα μηνών η δικη ολοκληρώνεται. Μόνο η απόφαση είναι 16.000 σελίδες!

Η πρώτη ανάγνωση είναι ότι μια δημοκρατική κυβέρννση ανατράπηκε από στρατιωιτκούς. Βέβαια τα τελευταία χρόνια της διακυβέρνησης του Μεντερές που είχε αναλάβει πρωθυπουργός το 1950 ελάχιστα στοιχεία Δημοκρατίας είχε. Σκληρή λογοκρισία στον Τύπο, εκκαθαρίσεις στον Στρατό, διώξεις πολιτικών αντιπάλων.

Τι τον οδήγησε στην αγχόνη; Ο μισελληνισμός του! Ο Μεντερές ήταν αυτός που οργάνωσε ή έδωσε εντολή να οργανωθούν τα Σεπτεμβριανά. Το πογκρόμ, κυρίως εναντίον των Ελλήνων της Πόλης το 1955. Μετά τις διώξεις το ΑΕΠ της Τουρκίας μειώθηκε κατά 11%, οι ξένες επενδύσεις περιορίστηκαν και η αντίστροφη μέτρηση για την ανατροπή του άρχισε. Κι αυτός που κατάλαβε ότι χάνει την εξουσία άρχισε να… ψαλιδίζει τις ελευθερίες.

Ο Μεντερές είχε αρχίσει να γίνεται γνωστός από τις διώξεις των Ελλήνων πολύ πριν τη Μικρασιατική καταστροφή. Ως γιος πλούσιου κτηματία στην Ιωνία οργάνωσε αντάρτικα τμήματα (τσέτες). Αποδεδειγμένα αναμείχθηκε στη σφαγή των προσκόπων του Αίδινίου το 1919 κι αργότερα στις σφαγές των Ελλήνων το 1922.

Στη θανατική καταδίκη περιλαμβάνεται ως κατηγορία ενοχής και τα όσα έγιναν σε βάρος του ελληνισμού της Πόλης. Εκεί το λάθος του ήταν διπλό. Αρχικά μετέφερε από τα βάθη της Ανατολίας οικογένειες με την προοπτική μιας καλύτερης ζωής στην Κωνσταντινούπολη όπου ανθούσε το εμπόριο και η βιομηχανία, Έμεναν σε τρώγλες, κάτω από άθλιες συνθήκες. Αυτοί ήταν, κυρίως, οι «αγανακτισμένοι πολίτες» που έκαναν τις βιαιότητες. Αυτοί χρησιμοποιήθηκαν αργότερα και για επεισόδια σε βάρος πολιτικών του αντιπάλων. Αυτοί ήταν και οι πρώτοι που πλήρωσαν την απορρύθμιση της οικονομικής ζωής της Πόλης μετά τα «Σεπτεμβριανά». Δεν έβρισκαν δουλειά, πεινούσαν και στράφηκαν εναντίον του.

Ήταν και ο αγαπημένος των Άγγλων. Άλλωστε η Ελισάβετ ήταν από τους πρώτους ηγέτες που ζήτησε να μην εκτελεστεί. Αυτόν χρησιμοποίησαν ως μοχλό πίεσης στον Κυπριακό Απελευθερωτικό Αγώνα. Ενώ η Τουρκία με βάση τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923) είχε παραιτηθεί των διαιωμάτων της στην Κύπρο επέβαλαν τους τουρκοκύπριους ως ισότιμο μέλος της τετραπλάσιας σε αριθμό ελληνικής κοινότητας και η Τουρκία στη συνέχεια έγινε εγγυήτρια δύναμη μαζί με την Ελλάδα και την Αγγλία!

Προσκολήθηκε αργότερα στους Αμερικανούς. Το τουρκικό εκστρατευτικό σώμα στάλθηκε στην Κορέα χωρίς τη συγκατάθεση της Εθνοσυνέλευσης. Παράλληλα στη δίκη εμφανίστηκαν κάποια κονδύλια των Αμερικανικών μυστικών υπηρεσίών σε αυτόν. Το αρνήθηκε και υποστήριζε ότι συνεργάτες του τα οικιοποιήθηκαν. Δεν κατάφερε να δικαιολογήσει κάποιες άλλες οικονομικές ατασθαλίες με αποτέλεσμα να δημευθεί η ακίνητη περιουσία του που ήταν σημαντική στην περιφέρεια της Σμύρνης.

Ο ίδιος προσπάθησε ανεπιτυχώς την παραμονή της εκτέλεσής του να αυτοκτονήσει με υπνωτικά χάπια. Νοσηλεύθηκε για 24 ώρες και μόλις συνήλθε, μια μέρα αργότερα, ακολούθησε στο θάνατο τους δύο στενούς του συνεργάτες.

Το καθεστώς, είτε για να φοβίσει τον κόσμο, είτε για να δειξει την πυγμή του κάλυψε λεπτομερώς την εκτέλεση με εκατοντάδες φωτογραφίες που μοιράσταν αφειδώς στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Με τις δυνατότητες που είχαν μετέτρεψαν την εκτέλεσε Μεντερές σε κακόγουστο σόου.