Ο Θάνος Γιαννακάκης, Περιβαλλοντολόγος του WWF Ελλάς, γράφει για τους χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας, τις προτάσεις μείωσης του ρίσκου και την αποτελεσματικότητα των σχεδιασμών για το μέλλον.
Θάνος Γιαννακάκης
Μετά τις πλημμύρες του Daniel γίνεται πολύς λόγος – μέσα από αρκετά δημοσιεύματα στα Μέσα – για τα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ), και ιδιαίτερα για τη μη αξιολόγηση περιοχών που είναι ευάλωτες στα καιρικά φαινόμενα, καθώς και για τη μη συμμόρφωση της Ελλάδας με τις υποχρεώσεις της έναντι της ενωσιακής νομοθεσίαςως προς την επικαιροποίηση των Σχεδίων.
Τα δύο αυτά σημεία είναι σημαντικά, αλλά το να εστιάζουμε σε αυτά μάλλον απομακρύνει το επίκεντρο της συζήτησης μακριά από εκεί που θα έπρεπε να πηγαίνει. Και εξηγούμαστε:
Τα ΣΔΚΠ δημοσιεύτηκαν το 2018 ύστερα από καθυστέρηση τριών ετών, για όλα τα 14 υδατικά διαμερίσματα της χώρας, και ήδη αυτό το βήμα ήταν σημαντικό σε σχέση με την προηγούμενη κατάσταση που ήταν η παντελής απουσία των σχεδίων. Άλλες χώρες, κυρίως της κεντρικής Ευρώπης είχαν τέτοια σχέδια πολλά χρόνια πριν και άρα ήταν ήδη προετοιμασμένες. Έτσι για την Ελλάδα και μόνο η ύπαρξή τους συνιστούσε ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός.
Καταρτίστηκαν σωστά οι χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας;
Ναι, σε κάποιες περιοχές, και όχι, σε κάποιες άλλες. Σε περιοχές όπως η Δυτική Θεσσαλία όπου το ανάγλυφο βοηθάει (είναι μια επίπεδη περιοχή), οι χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας έδειχναν με μεγάλη ακρίβεια την εξέλιξη ενός ακραίου κλιματικού γεγονότος, όπως έγινε άλλωστε με τον Daniel όπου πλημμύρισε περίπου ό,τι είχε προβλεφθεί. Σε άλλες όμως, περιπτώσεις οι χάρτες πλημμύρας απέτυχαν παταγωδώς να προβλέψουν τα πραγματικά συμβάντα και αυτό έχει γίνει κατ’ εξακολούθηση σε περιοχές με έντονο ανάγλυφο, κοντά στη θάλασσα και με έντονες ανθρώπινες δραστηριότητες, με κυρίαρχη τη δόμηση. Μια τέτοια περίπτωση είναι η Κρήτη.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Διότι κατά τη σύνταξη των χαρτών, έχουν ληφθεί υπόψη κυρίως η τοπογραφία της περιοχής και το ανάγλυφο (μέσω των ψηφιακών μοντέλων υψομέτρου – DEM) καθώς και οι ιστορικές πλημμύρες , από τότε που έχουμε στοιχεία βέβαια. Δυστυχώς,δεν έχουν ληφθεί καθόλου υπόψη οι διαχρονικές αλλαγές στις χρήσεις γης, δηλαδή τί χτίστηκε, πού χτίστηκε, αν μπαζώθηκαν ρέματα και ποτάμια και μειώθηκαν οι κοίτες τους ή αν ευθυγραμμίστηκαν και σηκώθηκαν αναχώματα. Αυτό από μόνο του είναι μια σημαντική παράλειψη που οδηγεί τελικά τους χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας πολλών ΣΔΚΠ να είναι παντελώς άχρηστοι στον σχεδιασμό μας.
Το σημαντικότερο ωστόσο, ερώτημα που προκύπτει από τα πρώτα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας είναι τί προτάσεις μείωσης του ρίσκου έκθεσης στις πλημμύρες περιλάμβαναν τα σχέδια. Και εδώ είναι που πραγματικά πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας.
Σύμφωνα με την ενδιάμεση αξιολόγηση της προόδου εφαρμογής των πρώτων ΣΔΚΠ που πραγματοποιήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2019 (για την Ελλάδα αυτή η αναφορά εκδόθηκε το 2021 μιας και την έστειλε με καθυστέρηση), οι προτάσεις που περιλαμβάνονται, καθώς και οι σημαντικότερες παραλείψεις αυτών των σχεδίων μπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω:
- Οι γενικοί στόχοι δεν είναι σαφώς συγκεκριμένοι ούτε μετρήσιμοι. Κατά συνέπεια, δεν είναι σαφές κατά πόσον οι στόχοι διαχείρισης του κινδύνου πλημμύρας που ορίζονται στους εν λόγω στόχους θα επιτευχθούν εάν εφαρμοστούν όλα τα μέτρα.
- Τα μέτρα είναι μερικώς συγκεκριμένα και μετρήσιμα. Δεν υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με το τί ακριβώς προσπαθεί να επιτύχει κάθε μέτρο και τί αποτέλεσμα φέρνει. Επίσης, η διαδικασία επιλογής και ιεράρχησης των μέτρων δεν περιγράφεται με σαφήνεια.
- Περιορισμένη αναφορά γίνεται στα μέτρα σχετικά με τη χρήση γης και τον χωροταξικό σχεδιασμό για τη διαχείριση των πλημμυρών, και δεν υπάρχει καμία αναφορά στον περιορισμό της ανάπτυξης σε πλημμυρικές ζώνες υψηλού κινδύνου.
- Παρόλο που υπάρχουν δύο γενικά μέτρα που φαίνεται ότι προωθούν «φυσικά μέτρα συγκράτησης νερού – naturalwaterretentionmeasures), οι πληροφορίες που παρέχονται δεν είναι λεπτομερείς και τασχέδια δεν αναδεικνύουν το ρόλο και την σημασία αυτών. Γενικά η αναφορά στις λύσεις που βασίζονται στη φύση (Nature-basedSolutions) πρέπει να ενισχυθεί.
- Μεγάλο ποσοστό του συνολικού προϋπολογισμού φαίνεται ότι διατίθενται σε μέτρα εγκιβωτισμού και τροποποιήσεων στις κοίτες των ποταμών με πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στις οικολογικές και υδρομορφολογικές συνθήκες των περιοχών.
- Οι χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας και κινδύνων πλημμύρας είναι ιδιαίτερα πολύπλοκοι με αποτέλεσμα να μην είναι κατανοητοί από το ευρύ κοινό.
- Κάποιοι τύποι πλημμυρών (πλημμύρες από επιφανειακά νερά – pluvialfloods) δεν έχουν ληφθεί υπόψη στα ΣΔΚΠ με αποτέλεσμα να μην προτείνονται συγκεκριμένα μέτρα για αυτές τις πλημμύρες.
- Θα ήταν σκόπιμο να εξορθολογιστεί το νομικό και κανονιστικό πλαίσιο που διέπει την προστασία από τις πλημμύρες.
Όπως προκύπτει λοιπόν, από τις παραπάνω επισημάνσεις της Ε.Ε., τα πρώτα ΣΔΚΠ είχαν σοβαρές αδυναμίες, κάτι που σημαίνει ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα στο τί περιλαμβάνουν και τί θα έπρεπε να περιλαμβάνουν τα αναθεωρημένα σχέδια (Σημείωση: η διαδικασία της αναθεώρησης των ΣΔΚΠ είναι σε εξέλιξη από το ΥΠΕΝ). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, είναι κρίσιμο κατά το επόμενο διάστημα να εστιάσουμε στo περιεχόμενο αυτών των σχεδίων, ώστε η συνήθης καθυστερημένη ανταπόκριση της χώρας μας έναντι της υποχρέωσης για αναθεώρηση των σχεδίων να συνοδευτεί από ένα απαραίτητοάλμα ουσίας, δηλαδή να διασφαλιστεί το επιστημονικά ορθό, ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό περιεχόμενο αυτών των σχεδίων.
Έχοντας στο επίκεντρο καταστροφές όπως αυτή που έγινε στη Θεσσαλία, είναι πλέον κρίσιμο οι υπηρεσίες του ΥΠΕΝ που είναι αρμόδιες για αυτήν τη διαδικασία να λάβουν υπόψη τις επισημάνσεις της Ε.Ε. και τις προτροπές των επιστημόνων που χρόνια τώρα εκφράζονται με πολύ ηχηρό τρόπο για αυτά τα πράγματα. Και αν για τα πρώτα σχέδια υπήρχε το άλλοθι όπως περιγράφεται στην αρχή του κειμένου, τώρα τί άλλοθι θα υπάρξει αν τα αναθεωρημένα σχέδια δεν λάβουν υπόψη τους τα νέα δεδομένα και δεν διασφαλισθεί εκ των προτέρων η επάρκεια και η αποτελεσματικότητά τους για τη διαχείριση των καταστροφικών πλημμυρών;
*Ο Θάνος Γιαννακάκης είναι Περιβαλλοντολόγος, Συντονιστής δράσεων για λύσεις από τη φύση, WWF Ελλάς και Eduard Interwies, Οικονομολόγος Περιβάλλοντος, Σύμβουλος Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων
News 24/7
